طرحواره ها، مضامین یا چارچوب‌هایی هستند که طی آن فرد می‌تواند خود، روابط خود یا دنیای خود را بشناسد. هدف از طرحواره درمانی، بررسی طرحواره های ناهنجار است که در وضعیت سلامت ذهنی، تأثیرگذار است. ما در این مقاله قصد داریم در مورد چیستی طرحواره درمانی، انواع طرحواره درمانی و مزایا و معایب آن صحبت کنیم. پس تا پایان همراه این مطلب از بلاگ مرکز مشاوره بینش نوین باشید.
طرحواره درمانی، اقتباسی از حوزه‌های دیگر روانشناسی است و در آن، عناصر نظریه دل‌بستگی، درمان رفتاری شناختی (CBT) و دوره هیجان مدار eft وجود دارند. این رویکرد در اصل توسط جفری ای.یانگ به‌عنوان روانشناس ارائه شده است و هدف آن، درمان اختلالات شخصیتی بوده است اما درمانگران از این رویکرد جهت مدیریت طیف گسترده‌ای از موقعیت‌های گوناگون استفاده می‌کنند.
طرحواره درمانی چیست؟
طرحواره درمانی چیست و چه اهمیتی دارد؟ نوعی صحبت درمانی (تاک درمانی) است که معطوف به طرحواره ها است. طرحواره ها، چارچوب یا سیستم‌های باور هستند که طی آن، افراد خود و دنیای پیرامون خود را می‌شناسند. متخصصان معتقدند که طرحواره های افراد در دوران کودکی آن‌ها هنگام تعامل آن‌ها با خانواده خود و محیط پیرامون، ایجاد می‌شود. سپس انواع طرحواره، نگرش‌ها، عواطف و رفتار را نشان می‌دهند.
طرحواره های ناهنجار، غیر متوازن یا غیرواقعی هستند. به‌طور مثال، ممکن است یک کودک این‌طور بیاموزد که همواره باید ایده آل عمل کند یا هیچ‌گاه نمی‌توان به دیگران اعتماد کرد. این نگرش‌ها می‌توانند بر اضطراب یا حالت‌های دیگر سلامت ذهنی، تأثیرگذار باشند.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره دوره طرحواره درمانی بینش نوین، کلیک کنید.
ممکن است انواع طرحواره های ناهنجار، به دلیل سوء رفتار یا خشونت ایجاد شوند، اما ممکن است به دلایل دیگر مانند احساس تفاوت یک کودک از خواهران و برادران خود پدید آید. می‌توان دریافت که در این خصوص، شناخت انواع طرحواره درمانی، اهمیت ویژه‌ای دارد.
کارکرد انواع طرحواره درمانی چیست؟
انواع طرحواره درمانی وجود دارند که هرکدام دارای رویکرد و هدف مختص خود هستند. در این بخش قصد داریم تا به‌طور دقیق در مورد هر یک از انواع طرحواره درمانی، بیشتر صحبت کنیم.
-
طرحواره درمانی ناهنجاری اولیه فردی
طرحواره درمانی ناهنجاری اولیه (EMST)، یکی از شناخته‌شده‌ترین شکل‌های طرحواره درمانی است. تمرکز این طرحواره، بر شناسایی و حل الگوهای منفی نگرش و رفتار است که در اوایل زندگی او شکل می‌گیرد و ناشی از تجربیات کودکی است. مطابق EMST، این تجربیات اولیه در باورهای فرد در مورد خود، دیگران و جهان اطراف شکل می‌گیرد. بنابراین یکی از انواع طرحواره درمانی که باید به آن توجه داشت، EMST است.
هدف از EMST، کمک به افراد جهت شناسایی طرحواره های ناهنجار خود و ارائه تفکر و رفتار جدید و سالم است. این موضوع از طریق تلفیق تکنیک‌های رفتاری- شناختی، تمرینات تجربی و کارهای درون فردی انجام می‌شود.
یکی از ویژگی‌های اصلی EMST به‌عنوان یکی از انواع طرحواره درمانی، استفاده از نسخه‌برداری تصویری است. این تکنیک به معنای بازنگری تجربیات آسیب‌زای گذشته و تصور مجدد آن‌ها به‌صورت مثبت است. به‌طور مثال، ممکن است از فردی که در کودکی مورد بی‌توجهی قرار گرفته است، خواسته شود تا خود را به‌عنوان کودکی که موردعلاقه و توجه دیگران قرار گرفته است، تصور کند.
-
طرحواره درمانی ذهنیت محور
یکی از انواع طرحواره درمانی، طرحواره درمانی ذهنیت محور (MFST) است که متمرکز بر شناسایی و برطرف کردن حالت‌های عاطفی یا ذهنیت‌های خاص تجربه شده توسط افراد در پاسخ به موقعیت‌ها یا عوامل جرقه زننده گوناگون است. این ذهنیت‌ها شامل مواردی همچون منتقد درونی، کودک آسیب‌پذیر یا محافظ خشمگین است.
هدف از MFST، کمک به افراد جهت شناخت ذهنیت‌های متفاوت خود و یادگیری چگونگی مدیریت آن‌ها به شکل سالم و صحیح است. این امر از طریق ترکیب تکنیک‌های رفتاری- شناختی، تمرینات تجربی و تمرینات ذهنی انجام می‌شود.
یکی از ویژگی‌های کلیدی MFST به‌عنوان یکی از انواع طرحواره درمانی، استفاده از تمرینات بازی نقش است. این تمرینات، به افراد اجازه می‌دهند تا ذهنیت‌های متفاوت خود را تجربه کنند و به شکل کنترل شده و مناسب، بیان کنند. به‌طور مثال، ممکن است از فرد تقاضا شود تا نقش منتقد درونی را بازی کرده و سپس نقش خود را به‌عنوان یک کاراکتر تربیت‌یافته یا حمایت شده، تغییر دهد.
-
طرحواره درمانی گروهی
طرحواره درمانی گروهی (GST) یکی از انواع طرحواره درمانی است و به‌صورت کار با گروهی از افراد است که طرحواره ها و الگوهای عاطفی مشترکی دارند و هدف آن‌ها، ترویج پشتیبانی و شناخت متقابل است. بر اساس GST، افرادی که طرحواره های مشابهی دارند، می‌توانند از کار با یکدیگر جهت غلبه بر چالش های مشترک خود، نفع ببرند.
هدف از GST، کمک به افراد جهت افزایش احساس ارتباط و تعلق و رفع طرحواره های مختص خود است. این موضوع با ترکیبی از بحث‌های گروهی، تمرینات تجربی و جلسات درمانی فردی، انجام می‌شود. یکی از ویژگی‌های کلیدی GST، استفاده از روش تصویرسازی ذهنی است.
اعضای گروه در طی جلسات GST در بحث‌های گروهی، تمرینات تجربی و جلسات درمانی فردی شرکت می‌کنند. ممکن است درمانگر از روش‌های مختلف برحسب تجربه و نوع تشخیص خود استفاده کند. به‌طورکلی، GST یکی از بهترین انواع طرحواره درمانی محسوب می‌شود که به افراد جهت غلبه بر الگوهای فکری منفی و رفتاری کمک می‌کند و سبب گسترش پشتیبانی دوطرفه و شناخت بیشتر در میان اعضای گروه می‌شود.
-
طرحواره درمانی زوجین
از انواع دیگر طرحواره درمانی، می‌توان به طرحواره درمانی زوجین (CST) اشاره کرد که هدف آن، شناسایی و حل الگوهای منفی تعاملات است که توسط طرحواره های اصلی انجام می‌شود. CST در می‌یابد که طرحواره ها نه‌تنها بر رابطه فرد با خود تأثیر می‌گذارند، بلکه بر روابط آن‌ها با شریک خود نیز، اثرگذار هستند.
هدف از CST به‌عنوان یکی از مهم‌ترین انواع طرحواره درمانی در حوزه زوج درمانی، توسعه الگوهای سالم‌تر جهت ارتباط و تعامل است. این امر با ترکیبی از تکنیک‌های گوناگون که مورد تائید کارشناسان و متخصصان قرار دارد، انجام می‌شود.
کاربردها و مزیت‌های انواع طرحواره درمانی
هدف اصلی انواع طرحواره درمانی، درمان اختلالات شخصیتی بوده اما امروزه درمانگران از آن برای شرایط و موقعیت‌های مختلف استفاده می‌کنند.
بر اساس پژوهش‌های مختلفی که در مورد انواع طرحواره درمانی در سال ۲۰۲۱ انجام شده است، طرحواره های ناهنجار نقش مهمی در اختلالاتی مانند اضطراب ایفا می‌کنند، اما طرحواره درمانی می‌تواند سبب تعدیل و کاهش علائم شود. البته بر اساس نظر محققان، پژوهش‌های بیشتری در مورد انواع طرحواره درمانی موردنیاز است.
بر اساس پژوهشی که در سال ۲۰۲۱ انجام شد، پژوهشگران تلاش کردند تا از طرحواره درمانی برای افرادی که اختلالات شخصیتی داشته و مرتکب جرائم خشن شده‌اند، استفاده کنند. روش درمان استاندارد در مورد یک گروه از این افراد استفاده شد و در مورد گروه دیگر، از انواع طرحواره درمانی استفاده شد. هرچند که نتایج مناسبی در مورد هر دو گروه مشاهده شد، اما طرحواره درمانی به نتایج بهتری ازجمله سطح بالاتر بازپروری و سطح پایین‌تر علائم اختلال شخصیتی دست یافت.
نحوه یافتن درمانگران انواع طرحواره درمانی
می‌توان متخصصان این حوزه را از طریق جستجو در فضای آنلاین یا پیشنهاد سایر پزشکان یافت. همچنین می‌توان این متخصصان را برحسب نوع درمان موردنظر، یافت. هنگام جستجو برای یافتن متخصص مناسب، باید فردی را پیدا کرد که می‌توان با او احساس راحتی کرد. البته می‌توان معیارهای زیر را نیز در نظر گرفت:
- گواهی‌ها و سابقه تراپیست
- موقعیت مکانی
- آنلاین یا حضوری بودن جلسات
- پوشش بیمه
سخن پایانی
ما در این مقاله تلاش کردیم تا نگاهی به مفهوم طرحواره درمانی و انواع طرحواره درمانی داشته باشیم. همچنین در هر بخش، به بیان جزئیات هر یک از طرحواره های درمانی پرداختیم. بدون تردید درمان این اختلالات ذهنی می‌تواند تأثیر مثبتی بر زندگی فرد داشته باشد. تشخیص مناسب علت این اختلالات، سهم زیادی در درمان آن‌ها دارد. همچنین باید به انواع طرحواره درمانی و کاربرد هر یک از آن‌ها توجه کرد.
